ΜΑΛΟΤΗΡΑ ''ΤΟ ΒΟΤΑΝΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ"

Η μαλοτήρα (Sideritis syriaca), γνωστή κι ως τσάι του βουνού ή καλοκοιμηθιά, είναι ποώδες φυτό ή θάμνος 10-50cm που απαντάται στα υψηλά υψόμετρα της Δυτικής Κρήτης (άνω των 900m). Το είδος είναι ενδημικό της Κρήτης και η ονομασία του syriaca (αντί για cretica) προέρχεται πιθανόν από σύγχυση του βοτανολόγου που την ονομάτισε.

Τα φύλλα του είναι μικρά και χνουδωτά, ενώ το καλοκαίρι σχηματίζει στάχια με κίτρινα άνθη. Η μαλοτήρα δυστυχώς έχει μειωθεί δραματικά από τα βουνά, κυρίως λόγω της υπερβόσκησης και της υπερβολικής συλλογής της. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι αυτή η μείωση του πληθυσμού έχει συμπέσει χρονικά με την καταστροφή του Τσερνομπίλ. Έτσι, το απίθανο μέλι που παραγόταν από τα άνθη της ως το ‘80, πλέον δεν παράγεται πουθενά.

Χρησιμοποιείται όχι μόνο ως ένα εξαιρετικό αφέψημα σε άρωμα και γεύση, αλλά και για θεραπεία ή πρόληψη πολλών ασθενειών. Στο αιθέριο έλαιο της έχουν απομονωθεί 34 ουσίες με διάφορες, αντιμικροβιακές κυρίως φαρμακευτικές ιδιότητες. Δρα ως αντιφλεγμονώδες, βακτηριοστατικό, αντιοξειδωτικό, αντιμικροβιακό, ευστόμαχο, εφιδρωτικό, τονωτικό, αντιερεθιστικό, αντιαναιμικό, θερμαντικό, διουρητικό και αποτοξινωτικό. Χρησιμοποιείται για τα κρυολογήματα και τις παθήσεις του αναπνευστικού. Αν προσθέσουμε στο αφέψημα ξυλαράκια κανέλλας και μέλι έχουμε ένα άριστο μαλακτικό και αντισηπτικό για τον βήχα. Πιστεύεται τέλος ότι είναι ευεργετικό για τα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς.

Η μαλοτήρα ήταν πάντα βοτάνι φαρμακευτικό αλλά και πρωινό ρόφημα για τους κατοίκους της Δυτικής Κρήτης όπου φυτρώνει στα  βουνά της (Λευκά ‘Όρη και Ψηλορείτης) σε υψόμετρο πάνω από 900μ, ενώ λείπει από την Ανατολική Κρήτη με αποτέλεσμα η χρήση της εκεί να απλωθεί μετά τον τελευταίο πόλεμο.

Οι Βενετοί κατακτητές της Κρήτης έμαθαν από τους Κρητικούς τη χρήση του φυτού κατά των κρυολογημάτων, στις παθήσεις του στομάχου και τις παθήσεις του αναπνευστικού και της έδωσαν το όνομα “maletira” από την ιταλική λέξη male = αρρώστια και το ρήμα tirare= σύρω εκφράζοντας έτσι την εκτίμηση τους στις θεραπευτικές ιδιότητες του κρητικού φυτού. Σύμφωνα με την ετυμολόγηση αυτή ίσως θα πρέπει να αλλάξουμε την καθιερωμένη γραφή από “μαλοτήρα” σε “μαλοτίρα” για την ορθότερη απόδοση της ελαφρά παραφθαρμένης ιταλικής ονομασίας. Κατά μία άλλη ετυμολόγηση η λέξη προέρχεται από το μαλλωτός=μαλλιαρός, λόγω της εμφάνισης των φύλλων και στελεχών της που καλύπτονται από πυκνό χνούδι.

Ποιο ήταν το όνομα του φυτού για τους αρχαίους Κρητικούς και τους μετέπειτα μέχρι τη Ενετοκρατία δεν το γνωρίζουμε.

Παρά την ονομασία που του δόθηκε από τους βοτανικούς, Sideritis syriaca L., η μαλοτήρα δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στη «Σιδηρίτιδα» των αρχαίων και του Διοσκουρίδη, του πατέρα της Φαρμακογνωσίας, που όπως υποστηρίζουν οι σχολιαστές του έργου του, με το όνομα αυτό  αναφέρεται σε άλλα είδη φυτών (Stachys κλπ) στα οποία απέδιδαν ιδιότητες θεραπευτικές για τραύματα από σιδερένια όπλα και εργαλεία, όσο για το syriaca, αντί για cretica, αυτό οφείλεται μάλλον στη σύγχυση του βοτανικού που την ονομάτισε  και που έχοντας μαζέψει φυτά και από τη Συρία φαίνεται ότι κάποια ξαφνική φουρτούνα μετακίνησε τα δείγματα στο αμπάρι του πλοίου κατάφερε να αλλάξει «εθνικότητα» στα φυτά.

Την πίστη των κρητικών  στις θεραπευτικές ιδιότητες της μαλοτήρας ήλθε να δικαιώσει η σύγχρονη επιστημονική έρευνα που αποκάλυψε την παρουσία στο φυτό και στο «βραστάρι» πολύτιμων φλαβονοειδών ουσιών με ποικίλες φαρμακοδυναμικές δράσεις όπως διέγερση της καρδιακής λειτουργίας,

ελάττωση της πίεσης, κατά της ευθραυστότητας των τριχοειδών αγγείων, είναι διουρητικά, προφυλάσσουν από κρυοπαγήματα.

Όπως ήδη προαναφέραμε το φυτό αυτοφύεται στη Δυτική Κρήτη σε υψόμετρο 800-2000μ και όπως και η «συνοδός» του ματζουράνα

(Origanum  microphyllum L.) είναι ενδημικό φυτό της Κρήτης, δεν υπάρχει δηλαδή πουθενά αλλού στον κόσμο.

Σύμφωνα με τους βοτανικούς του χαρακτήρες είναι «πολυετής πόα ύψους έως 70εκ. με βλαστό αποξυλωμένο, όρθιο, απλό ή διακλαδισμένο. Φύλλα χνουδωτά, προμήκη, λογχοειδή, τα κατώτερα στενούμενα προς βραχύ μίσχο, τα ανώτερα επιφυή οξύληκτα. ‘Άνθη κίτρινα.»

Και ήταν πραγματικά εντυπωσιακή η θέα των λουλουδιών της μαλοτήρας την εποχή της άνθησης (Iούνης-Ιούλης) να φαντάζουν σαν  απέραντο κίτρινο λιβάδι στις πλαγιές των Λευκών Ορέων και του Ψηλορείτη.

Ήταν, γιατί δεν υπάρχουν πια οι φυσικοί της πληθυσμοί στην έκταση που υπήρχαν ακόμα και πριν από 20 χρόνια.

Το ξακουστό «μέλι της μαλοτήρας» εδώ και 5 χρόνια δεν παράγεται λόγω της δραματικής μείωσης των πληθυσμών του φυτού που τροφοδοτούσαν με τα άνθη τους τα μελισσοσμήνη.

Την έλλειψη της μαλοτήρας τη έχουν πια αντιληφθεί και οι αστοί όταν στην αγορά βρίσκουν αντ΄ αυτής «τσάϊ του βουνού» που έρχεται στην Κρήτη από την άλλη Ελλάδα ως υποκατάστατο αφού και αυτό ανήκει σε ένα από τα 8 είδη «Σιδηρίτιδος» που έχουμε στην Ελλάδα και που καλλιεργούνται σε διάφορες περιοχές της χώρας μας (Αρκαδία, Μαγνησία, Δ. Μακεδονία).

Που θα βρω μαλοτηρα?

Στο Παραδοσιακό Παντωπολείο ''Φασκόμηλο"  μαζί με πολλά άλλα Κρητικά βότανα θα βρείτε γνήσια  Μαλοτήρα Κρήτης απο τα Λευκά όρη.


Faskomilo
#Fine Greek Products#
Τσικριτζή 2, Ηράκλειο Κρήτης